Erfgoed van de week: Gifgroene boekjes
Hoewel groen nu meestal geassocieerd wordt met de natuur en biologisch verantwoorde producten, heeft de kleurstof groen een twijfelachtige geschiedenis. Tot ver in de negentiende eeuw werden er namelijk giftige stoffen gebruikt om de kleur groen te maken. Emerald groen, Parijs groen, Scheelesgroen of Schweinfurtergroen: allemaal groene verfstoffen die het uiterst giftige arsenicum bevatten. Bij het zien van deze mooie serie Zutphense almanakjes uit de achttiende en negentiende eeuw, is het dus verstandig om je af te vragen: met welke verf zijn deze bandjes gekleurd?
Arsenicum werd tot eind negentiende eeuw volop gebruikt voor het kleuren van tapijt, behang, en zelfs baljaponnen. En ja, ook boekbanden werden met deze giftige stoffen voorzien van een een mooie, groene kleur. In 1840 publiceerde apotheker Theodorus Daniel Vrijdag Zijnen een kleine publicatie over de giftige werking van arsenicum. Hij benadrukte de onvoorspelbaarheid van de werking van deze stof. Want hoewel sommige mensen na de geringste blootstelling al overleden, werd menig misdadiger bij het gebruik van arsenicum “te leur gesteld”. Toch prees scheikundige dr. Rudolph Wagner het arseenhoudende Scheelesgroen in 1856 nog aan als een “fraaije grasgroen gekleurde verfstof, die in water onoplosbaar, maar in ammonia oplosbaar is”. Over de gevaren van de stof, rept hij niet.
Terug naar deze leuke serie van de Nieuwe Zutphensche Almanach uit de collectie Oude Werken van het Regionaal Archief Zutphen. Hoe gevaarlijk zijn deze boekjes? De restaurator heeft het perkament waarmee de boekjes zijn ingebonden, onderzocht. Ze bevatten in ieder geval het relatief onschuldige koper(II)oxide. Hoewel de damp van koper(II)oxide bij inademing giftig is, en ook het innemen van het poeder ernstige inwendige schade kan veroorzaken, is de stof eenmaal verwerkt en toegepast als kleurstof, onschadelijk. De boekjes kúnnen alleen met deze stof hun prachtige groene kleur verkregen hebben. Maar om zeker te weten of men niet ook arsenicum heeft gebruikt, zijn nog aanvullende tests nodig. Tot dan: alléén bladeren door deze boekjes met handschoenen aan!