Burgerlijke stand

De akten burgerlijke stand zijn de akten die door de ambtenaren van de bureaus burgerlijke stand zijn opgemaakt. Het betreft alle geboorten, huwelijken, scheidingen en overlijdens die in een gemeente plaatsvinden. Elke gemeente in Nederland heeft een eigen bureau burgerlijke stand. De burgerlijke stand is in Nederland in de loop van 1811 ingevoerd, in de provincie Limburg al vanaf 1796. Wat de burgerlijke stand is en hoe u de akten kunt gebruiken, leest u in dit informatieblad.

• Wat zijn akten burgerlijke stand?
• Welke gegevens vindt u in de akten burgerlijke stand?
• Openbaarheid
• Overzicht van akten bij het RAZ
• Raadpleging van de akten en maken van kopieën
• Toegangen op de akten burgerlijke stand
• Valkuilen bij het onderzoek
• Literatuur en websites

Wat zijn de akten burgerlijke stand?

Voor voorouderonderzoek zijn de akten burgerlijke stand een veel gebruikte bron. Omdat de aangifte van geboorte, huwelijk en overlijden sinds 1811 verplicht is, is het ook de meest complete en betrouwbare bron voor voorouderonderzoek in de 19e en 20e eeuw. De akten worden in tweevoud opgemaakt. Eén exemplaar blijft bij de betreffende gemeente, het andere exemplaar gaat naar de arrondissementsrechtbank. In een later stadium draagt de rechtbank de akten over aan het regionaal historisch centrum waartoe de gemeente behoort (voor de regio RAZ is dat het Gelders Archief te Arnhem).

Naast de akten van geboorte, huwelijk en overlijden behoren ook de volgende bescheiden tot de archieven van de burgerlijke stand:

• Registers van naamsaanneming. Vanaf de invoering van de burgerlijke stand was het verplicht een vaste achternaam aan te nemen.
• Bijlagen bij de huwelijksakten (huwelijksbijlagen). Deze documenten werden in enkelvoud opgemaakt en ingeleverd bij de rechtbank om vervolgens naar het Gelders Archief te gaan. Sinds een aantal jaren is het mogelijk om de bijlagen van Arnhem naar het RAZ te vervreemden. Daarom beschikt het RAZ van een aantal gemeenten over de huwelijksbijlagen (zie overzicht).

Per gebeurtenis en per jaar werden de akten genummerd vanaf 1. Huwelijksakte nr. 16 uit het jaar 1878 van de gemeente Gorssel is zodoende een unieke akte. De akten zijn ingeschreven in registers.

Welke gegevens vindt u in de akten burgerlijke stand?

Gegevens in de geboorteakten:

• Datum en plaats van aangifte.
• Achternaam, alle voornamen en geslacht van het kind.
• Datum, tijdstip en plaats van geboorte van het kind.
• Naam, beroep en woonplaats van de moeder.
• Naam, leeftijd, beroep en woonplaats van de aangever (dit is meestal de vader).
• Naam, leeftijd, beroep en woonplaats van twee getuigen (tot 1934).
• Een akte van een buitenechtelijk kind bevat meestal alleen de gegevens van de moeder. Als de moeder naderhand trouwde, werd het kind vaak door de echtgenoot erkend. Deze wettiging werd meestal in de kantlijn vermeld.

Gegevens in de huwelijksakten:

• Datum en plaats van de huwelijksvoltrekking.
• Naam, leeftijd, beroep, geboorte- en woonplaats van bruid en bruidegom.
• Naam, beroep en woonplaats van de wederzijdse ouders. Ook overleden ouders worden vermeld.
• Naam, leeftijd en beroep van getuigen.
• Data van openbare afkondigingen.
• Echtscheiding of nietigverklaring door de arrondissementsrechtbank wordt in de kantlijn bij de akte vermeld. Dat geldt niet voor scheiding van tafel en bed.
• Om te kunnen trouwen moesten bruid en bruidegom een aantal documenten inleveren, de zogenoemde huwelijksbijlagen. Er bestaan wel 30 soorten bijlagen, maar meestal beperkt het aantal documenten zich tot een veel kleiner aantal. De meestvoorkomende zijn: afschrift geboorteakte (of vóór 1811 afschrift doopinschrijving), verklaring van toestemming indien jonger dan 30 jaar en bewijs dat de bruidgom aan zijn militaire verplichting had voldaan (militiebewijs).

Gegevens in de overlijdensakten:

• Datum en plaats van aangifte.
• Naam, leeftijd, beroep, geboorte- en woonplaats van de overledene.
• Datum, tijdstip en woonplaats of adres van de overledene.
• Naam, leeftijd, beroep en woonplaats van de aangevers.
• Naam van de eventuele huwelijkspartner.
• Naam en beroep van de ouders.

Openbaarheid

Om de privacy van nog levende personen te beschermen, gelden voor geheel Nederland de volgende afspraken over de openbaarheid van de akten:

• Akten van geboorte zijn openbaar na 100 jaar.
• Akten van huwelijk (en de bijlagen) zijn openbaar na 75 jaar.
• Akten van overlijden zijn openbaar na 50 jaar.

Een afschrift van een niet-openbare akte kunt u aanvragen bij de afdeling burgerlijke stand van de betreffende gemeente.

Overzicht van akten bij het RAZ

Het RAZ beheert de volgende originele, gemeentelijke series akten burgerlijke stand:

Zie het informatieblad over Steden, dorpen en gehuchten voor een overzicht van welke plaats tot welke gemeente hoort.

[1] De gemeentelijke series akten van 1811 ontbreken; de akten zijn wel beschikbaar op microfiche.

Akten die volgens de termijnen wel openbaar zijn, maar nog niet aan het RAZ zijn overgedragen, zijn bij de afdeling burgerlijke stand in te zien. Voor een afdruk betaalt u echter wel leges.

Raadpleging van de akten en maken van kopieën

Het RAZ heeft vrijwel alle akten verfilmd. De films worden aangeboden op microfiches. Per gemeente en geordend op jaar zijn de fiches in ordners geplaatst. De ordners zijn vrij te raadplegen in de studiezaal van het RAZ. Voorafgaand aan de akten zijn de tienjaarlijkse tafels geplaatst (voor de betekenis, zie hieronder). Afhankelijk van de verfilming staan de tafels van geboorte, huwelijk en overlijden bijeen óf bij de betreffende gebeurtenis. De microfiches kunnen worden bekeken op readers.

Akten die onlangs aan de archieven zijn toegevoegd omdat ze openbaar zijn geworden, worden niet meer verfilmd maar meteen als gratis scan op de website aangeboden. Raadpleeg daarvoor de inventarissen van de betreffende archieven volgens bovenstaande tabel.

Originele akten worden slechts bij uitzondering ter inzage gegeven, bijvoorbeeld als een microfiche ontbreekt of erg slecht leesbaar is, dit ter beoordeling van de studiezaalmedewerker. Huwelijksbijlagen zijn in de meeste gevallen niet verfilmd en worden wel in origineel ter inzage gegeven.

Toegangen op de akten burgerlijke stand

• Landelijk project Wiewaswie. Via de website www.wiewaswie.nl kan snel gezocht worden binnen de akten van de burgerlijke stand van veruit de meeste gemeenten in Nederland. Het grote voordeel van Wiewaswie is dat er dwars door de verschillende gemeenten (en provincies) gezocht kan worden. De database is erg uitgebreid en geavanceerd zoeken is mogelijk. Voor mensen met een betaald Premium account zijn nog meer zoekmogelijkheden beschikbaar. Aan de database zijn de afbeeldingen van de serie van het Gelders Archief toegevoegd. Soms is bladeren door het akteboek noodzakelijk. Met het via Wiewaswie gevonden aktenummer of -datum kunnen aktes uit Brummen, Lochem of Zutphen ook op de studiezaal van het RAZ op microfiche worden bekeken.
• Tienjaarlijkse tafels. Dit zijn eigentijdse indexen (klappers) op persoonsnaam voor elke gemeente afzonderlijk en telkens over een periode van 10 jaar. Achter de naam staat de datum van de akte (niet te verwarren met de geboorte- of overlijdensdatum!) en later ook steeds vaker het aktenummer. De tafels van de gemeenten die het RAZ beheert, zijn vaak handgeschreven en daardoor soms slecht leesbaar. Een nadeel is verder dat eerst een gemeente en het jaar bekend moet zijn om gericht te kunnen zoeken.
• Sinds 2013 heeft het Gelders Archief een index op de akten van de burgerlijke stand van alle Gelderse archieven online gezet. Gaandeweg worden scans aan de beschrijvingen toegevoegd.

Valkuilen bij het onderzoek

• De registers worden periodiek door het bureau burgerlijke stand overgebracht naar het historisch archief, waarmee ze openbaar worden. Hoewel er afspraken zijn over de overdrachtstermijnen treedt er in de praktijk vaak vertraging op waardoor de beschikbaarstelling bij het RAZ niet altijd up-to-date is. Dat kan bijvoorbeeld te maken hebben met het feit dat de akten per 5 of 10 jaar zijn ingebonden (bijvoorbeeld) bij de kleinere gemeenten.
• Wiewaswie is in een database in ontwikkeling. Met het invoeren van de gegevens loopt men meestal een aantal jaren achter op de openbaarheidstermijnen. Daarom is het van groot belang om (regelmatig) de actuele inhoudsopgave van Wiewaswie te raadplegen.
• De datum van een geboorteakte of overlijdensakte is logischerwijs vaak niet dezelfde als datum van geboorte of overlijden. Raadplegen van alléén de tienjaarlijkse tafels is dus onvoldoende om de juiste geboorte- of overlijdensdatum te achterhalen.
• Ook andere bronnen bieden mogelijk informatie over uw voorouders. Bekijk de actuele inhoudsopgave van de collectie Voorouders voor een overzicht van de geïndexeerde bronnen.

Literatuur en websites

• R.F. Vulsma, Burgerlijke stand en bevolkingsregister (Den Haag 1988).
• Pieter van Wissing (eindred.), Geldersen gezocht. Gids voor stamboomonderzoek in Gelderland (Arnhem, Den Haag 1996).
• Wiewaswie (opvolger van Genlias).
• Familienamen en 200 jaar Burgerlijke Stand (Meertens Instituut)
• Gelders Archief biedt index en scans aan van alle Gelderse gemeenten.
• Er zijn diverse sites die aktes uit binnen- en buitenland toegankelijk maken. Op de genealogische startpagina vindt u links naar diverse sites en databases.