Ontdek

Burgerboeken

06 juni 2018

Burgerboeken

In de burgerboeken, elders ook poorterboeken genoemd, schreef de ambtenaar de namen van de mensen die burger waren geworden. Burgers waren de inwoners die deelden in de voorrechten die hun stad had gekregen. Naast het betaalde bedrag en de datum van inschrijving vermeldde de ambtenaar soms ook het geloof, de geboorteplaats, het beroep, de herkomst of de namen van de kinderen.

 

Het burgerschap

Om burger te worden, moest je aan een aantal voorwaarden voldoen. Zo moest je financieel vrij zijn, mocht je niet ziek zijn en geen vijanden hebben. Daarnaast moest je ook nog de juiste godsdienst (gereformeerd of katholiek) belijden.

Burger werd je automatisch als je ouders burgers waren, door te trouwen met een burger(es) of door het burgerschap te kopen. Een gewild beroep of rijkdom waren voor de stad redenen om mensen het burgerschap te geven. Ook uit dankbaarheid voor een geleverde dienst kon de stad iemand het burgerrecht (gratis) verlenen.

Burgerboek 1690
Inschrijving in het Burgerboek van Zutphen uit 1690. (RAZ)

De burgers in spé waren verplicht om een eed af te leggen waarin zij zworen trouw te zijn aan de heerser en stad en voor een bepaalde periode in de stad te blijven wonen. Het burgerschap verviel als een burger langer dan de vastgestelde periode uit de stad was. Tijdens de Republiek werden de meeste mensen ontpoorterd, omdat ze gelogen hadden over hun geloof of weer katholiek waren geworden.


Groot- en kleinburgerschap

In 1715 werd in Zutphen het burgerschap verdeeld in groot- en klein burgerschap. Voor het groot burgerschap betaalde men 247 guldens en 8 stuivers in 1715. In ruil hiervoor genoot de burger alle burgerrechten en privileges. Een kleinburgerschap kostte 47 guldens en 8 stuivers. Kleine burgers mochten geen ambt bekleden en hadden geen actief- en passief kiesrecht. Wel mochten ze lid worden van een gilde, stadswaren pachten en hadden ze vrijheid op tollen.


Tegenover de sociaal economische voordelen stonden verplichtingen. Zo moesten de burgers een bijdrage leveren aan de veiligheid van de stad, in de stad wonen en belasting betalen.

Eind achttiende eeuw kreeg het burgerschap minder betekenis. Vooral de opheffing van de gilden in 1798 speelde hierin een belangrijke rol. De laatste Zutphense inschrijving van een kleinburger was in 1817, de laatste vermelding van het grootburgerschap is van 1814. In Lochem zijn de laatste inschrijvingen in 1810 gedaan.

Welke burgerboeken heeft het RAZ?

Lochem

  • Burgerboek 1712-1778 (1001 Oud-archief Lochem, inv.nr. 243)
  • Burgerboek 1776-1810 (1001 Oud-archief Lochem, inv.nr. 244)
  • Lijst van burgers 1706 (1001 Oud-archief Lochem, inv.nr. 246)


Zutphen

De index op de burgerboeken van Zutphen is opgenomen in de collectie genealogie.

  • Burgerboek 1478-1630 0001 (Oud-archief Zutphen, inv.nr. 841)
  • Burgerboek 1630-1690 0001 (Oud-archief Zutphen, inv.nr. 842)
  • Burgerboek 1690-1715 0001 (Oud-archief Zutphen, inv.nr. 843)
  • Burgerboek (klein burgerschap) 1715-1817 (0001 Oud-archief Zutphen, inv.nr. 844)
  • Burgerboek (groot burgerschap) 1717-1814 (0001 Oud-archief Zutphen, inv.nr. 845)


Zoeken in de burgerboeken

De inschrijving van de mensen die het burgerschap verkregen is op datum geregistreerd. Nu en dan staan op die datum ook andere namen genoemd, met name van personen die zich borg stelden voor de nieuwe burgers. Al die namen zijn opgenomen in de collectie genealogie. Aan de namen is een scan van de beteffende bladzijde uit het boek gekoppeld. Via de inventaris (zie het overzicht hierboven) kunt u door de boeken bladeren.


Waar vind ik nog meer gegevens over burgers?

Naast de burgerboeken zijn er nog andere bronnen beschikbaar om te achterhalen of iemand burgerrechten had. Zo bestaan er lijsten met namen van burgers, zoals een Lochems wijkregister (zie het informatieblad over het wijkregister). Ook werd in de resolutieboeken besluiten opgenomen over het aannemen van nieuwe burgers. Daarnaast zijn in de stadsrekeningen soms posten te vinden over de ontvangsten in verband met verwerving of uitoefening van het burgerrecht. Ook bieden andere bronnen mogelijk aanvullende informatie over uw voorouders. Bekijk de actuele inhoudsopgave van de collectie Voorouders voor een overzicht van de geïndexeerde bronnen.


Literatuur

  • W.E. Smelt, 'Iets over het Zutphensche Burgerrecht', Zutphensche Courant, 25 september 1941.
  • Willy Heitling en Leo Lensen, 'Burger van Zutphen zijn' in: Oud-Zutphen (Zutphen 1982) 34-37.
  • Pieter van Wissing (eindred.), Rob van Drie en Peter Wouters (red.), Geldersen gezocht. Gids voor stamboomonderzoek in Gelderland (Arnhem/Den Haag 1996).

Naar boven